Een nieuwe tempel rondom "De Schreeuw"

Woensdag. Eén van de redenen om bij mijn reis naar Noorwegen eerst Oslo aan te doen, was de wens om een bezoek te brengen aan het onlangs geopende museum MUNCH. Vandaag is het dan zover. Edvard Munch (1863–1944) zou hier in Oslo, in de wijk Bjørvika, het “van de daken schreeuwen” als hij kon zien op welke wijze een selectie van zijn nalatenschap van 28.000 originele werken aan de wereld getoond wordt. Of zou hij zich in zijn graf omdraaien wetend hoeveel biljoen Noorse Kronen dit architectonisch kunstwerk gekost heeft?  Na de opening op 22 oktober jl. door het Noors koningspaar, ben ik nu op 3 november te gast en laat mij verrassen door de schoonheid en omvang van Munch’s werk.

Ik sta voor de ingang van dit 13 etages hoge museum dat met name gewijd is aan deze ene kunstenaar. De tentoonstelling is opgedeeld in twaalf thema’s. Ik weet nu al dat een bezoek van één dag eigenlijk te kort is. Via de ruime centrale hal wordt iedereen richting de garderobekluisjes verwezen, want tassen en rugzakken mogen natuurlijk niet mee de tentoonstellingsruimtes in. Een omvangrijk netwerk van roltrappen en liften biedt mij de gelegenheid een route uit te stippelen langs de zeven expositie-etages, het restaurant en de helaas vandaag gesloten skybar op etage 13.

Edvard Munch, zoals afgebeeld op bovenstaand zelfportret, is als schilder voor de meeste kenners onder ons gelinkt aan één van zijn aangrijpendste werken: “De Schreeuw”(Skrik), geschilderd in 1893. Dit exemplaar is echter in het bezit van het momenteel wegens renovatie gesloten Nationaal Kunstmuseum en is dus nergens te bezichtigen. Na een eerste kennismaking met veel andere werken van hem, sta ik op de 4de etage oog in oog met de drie latere versies van “De Schreeuw”. Het olieverfschilderij, de lithografie en de tekening worden, gezien hun kwetsbare toestand, afwisselend één uur zichtbaar tentoongesteld. Terwijl ik studie maak van het schreeuwende kunstwerk in de olieverfuitvoering, gaan heel geleidelijk de zwarte schuifdeuren voor het ruim honderd jaar oude werk dicht. Enkele minuten later zie ik wanneer ik mijn positie in een hoek van 90° naar links verander de volgende schuifdeuren open gaan en komt de lithografie van ”De Schreeuw” in beeld. In dezelfde donkere ruimte hangen ook afbeeldingen van alle drie de exemplaren met korte toelichting constant in beeld zodat iedereen niet drie keer terug hoeft te komen om ze alle drie te kunnen zien. Met wat op en neer lopen heb ik alle versies echt mogen aanschouwen.

In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken is het niet zo dat de Noorse schilder zichzelf schreeuwend op dit portret heeft afgebeeld. De persoon op het doek hóórt iemand schreeuwen. Tekst van Munch bij “De Schreeuw”: “Ik wandelde met twee vrienden over de weg - toen ging de zon onder - opeens was de lucht bloedrood - ik stopte en leunde tegen het hek des doods - over het blauwe en zwarte fjord en de stad waren bloed en vuurtongen - mijn vrienden liepen door en ik stond daar, trillend van angst - en ik ervoer een grote, eindeloze schreeuw in de natuur.” Aanvankelijk zou Munch het schilderij “De Schreeuw van de Natuur” hebben willen noemen.

Ooit blijkt Munch gezegd te hebben: “Er moet een einde komen aan het schilderen van breiende vrouwen en lezende mannen. Ik schilder graag mensen die ademen en voelen, die lijden en beminnen.” Dat is duidelijk te zien. Hij beperkte zich niet tot het weergeven van de zichtbare werkelijkheid, maar gaf ook de innerlijke gevoelswereld weer. In de meeste werken komen menselijke emoties, angsten en onzekerheden tot uitdrukking. Thema’s als liefde, eenzaamheid, naakt, relaties, ziekte en de dood worden soms gevoelig, soms extreem uitgebeeld. Ik geniet van het kleurenpalet dat Munch heeft gebruikt om die gevoelens op het doek te zetten. In enkele van zijn thema’s neem ik je mee.

In Munch’s beleving is “liefde” zowel teder als pijnlijk tegelijkertijd. Het is alsof het één niet zonder het ander kan. Hij omschreef liefde als een gevecht tussen twee personen. Liefde is een cyclus van voortdurende ontwikkeling van verliefdheid en jaloezie tot instorting en vernietiging.

* Elskende par / Liefhebbend stel (1913)

* På kjærlighetens bølger / Op de golven van liefde (1886)

* Døden og livet / Dood en Liefde (1894)

Bij de “dood” gaat het Mounch niet alleen om de mens die sterft, maar vooral ook om degene die achterblijft. De dood is diep persoonlijk en kan ook door de ogen van een kind worden ervaren. Zelf verloor Munch zowel zijn moeder als zijn zus toen hij nog maar een jongen was. De dood kwam in die tijd vroeger en vaker onverwachts en vond vaak in huis, dus zichtbaar plaats.

* Den døde mor og barnet / De dode moeder en het kind (1897-1899)

* Liv og død / Leven en dood (1898-1903)

Mounch heeft veel “naakt” geschilderd. Voor hem was het lichaam interessant zoals het was, niet als een ideaal opject, maar als iets in staat van voortdurende verandering.

* Pubertet / Puberteit (1894)

* Madonna / Madonna (1894)

Tot slot de “eenzaamheid”. Munch verbeeldt dat er meerdere manieren van eenzaamheid zijn. In zijn schilderijen zien we de duisternis van onvrijwillige isolatie, het soort dat we niet kunnen vermijden, zelfs als we dat willen. Soms wordt de eenzaamheid versterkt door andere mensen. Voor de meeste mensen is het gevoel van eenzaamheid een deel van het leven. Ongeacht of iemand op zichzelf leeft of in familieverband. De openheid in zijn werk geeft aan dat hij die eenzaamheid zelf ervaren heeft. Voor hem was het creëren van kunst inherent verbonden aan eenzaamheid. Men kan zeggen dat veel schilderijen van Munch een oefening in eenzaamheid is zijn.

* Melankoli / Melancholie (1894-1995)

* Fortvilelse / Wanhoop (1894)

Het leven van Edvard Munch was turbulent en werd gekenmerkt door angst en nimmer eindigende vragen. Schetsen en schilderen was voor hem een manier van afreageren of om zijn frustraties te uiten. Hij schilderde alles wat in hem opkwam. Naast zijn werken van normale omvang zijn er in de zaal met dubbele hoogte  enkele van de grootste schilderijen ooit gemaakt door Edvard Munch tentoongesteld. Deze enorme kunstwerken zijn versies van de schilderijen die Munch maakte voor de Ceremoniële Zaal van de Universiteit van Oslo in verband met het honderdjarig bestaan ​​van de universiteit in 1911.

* Solen / De Zon (1911)

Van bovenstaande werken heb ik vandaag met veel waardering voor de kunstenaar kennis mogen nemen. Ook de Noorse jeugd wordt geconfronteerd met de culturele rijkdom van hun land.

Dit was een hele kleine greep uit de enorme hoeveelheid werken die te "beleven" zijn in dit gloednieuwe  museum MUNCH. Eindigend op de 13de etage werp ik een blik over de stad Oslo en zijn 700.000 inwoners die trots mogen zijn op hun museum MUNCH.

Via alle roltrappen daal ik af en kom letterlijk en figuurlijk weer met beide benen op de Noorse grond. Zo’n dagje Munch gaat je niet in de koude kleren zitten. De rest van de dag is er geen plaats meer voor nog meer indrukken. Direct terug naar het appartement en vooral in gedachten verder genieten van het leven.

(alle getoonde foto's van de kunstwerken heb ik tijdens mijn bezoek zelf gemaakt, waardoor de vorm en kleurkwaliteit niet overeenkomt met de werkelijkheid)