De Werkendamse Killen (Biesboschpad deel 10)

Biesboschpad, traject 22, 21, 22 en 23. 

De wekker gaat vandaag om 6.30 uur al af. Er is in Huize Hage werk aan de winkel! Laetitia gaat op haar beide saxofoons meters maken langs de notenbalken onder de bezielende begeleiding van haar docente en ik ga mijn stappen zetten rondom de Biesbosch. Daar liggen vandaag 20.000 meters op mij te wachten, die tijdelijk waren overgeslagen in verband met mijn verjaardagstraject samen met Laetitia.

In Werkendam ga ik eerst naar de bakker voordat ik mijn stappen zet in de Oostwaard. In dit gebied mondde vroeger de Rijn uit in de binnenzee die door de Sint-Elisabethsvloed ontstaan was. Door de aanvoer en sedimentatie van zand en slib ontstond er eilandje na eilandje waarop eerst biezen en later wilgen gingen groeien. Het dorp Werkendam werd het centrum van de griendcultuur. In de wintermaanden trokken de mannen in alle vroegte op maandagmorgen met hun boten de Biesbosch in om op zaterdag pas weer terug te keren. Het zware werk bestond uit het knotten van de wilgen en het hakken van de grienden. Voor vertrek had de plaatselijke bakker ervoor gezorgd dat extra vroeg veel vers brood klaar lag voor de hele week.

Ik start mijn tocht ook bij de bakker maar beperk mijn aankoop tot één appelflap voor bij de eerste koffie. Ik ben immers vanavond na 20 kilometer gelopen te hebben gewoon weer thuis en draag vandaag slechts een lunchpakket en veel drinken mee. Het belooft immers tegen de 30ºC te worden. De griendwerker langs de Merwede wuift mij uit en geeft mij het verhaal mee van hun leefomstandigheden in die tijd. Eeuwen geleden ging je niet voor je vermaak de Biesbosch in zoals ik nu. Nee, het was keihard werken, vaak onder zware omstandigheden. Aangezien het dorp Werkendam doordeweeks ondervertegenwoordigd was door de mannen, kreeg het de bijnaam “Vrouwendam” of “Vrouwenhemel”. Of op zaterdagmiddag de hel dan uitbrak is natuurlijk de vraag.

Uit een ooit zo doorsnee Nederlands dorp kan toch iets mondiaal groots groeien. Enkele griendwerkers werkten zich op tot bekwame dijkbouwers in binnen- en buitenland en ook het aanleggen van sluizen en havens en het droogleggen van land werd hun niets te veel. Als 10-jarige jongen moest Govert van Oord met zijn vader mee de Biesbosch in. Hij schopte het al snel tot onderbaas en werkte zich op tot succesvolle ondernemer. Eén van de grotere waterbouwers van deze tijd, de firma Van Oord, is uit dit ondernemerschap voortgekomen. Waar een klein dorp groot in kan worden. Beginnend met het verwerven van grienden in de Biesbosch tot het recent aanleggen van “Palm Islands” voor de kust van Dubai.

Bij het verlaten van Werkendam volg ik de dijk tot aan de molen “De Vervoorne Polder”, een achtkante bovenkruier windmolen. Met de toelichting vermeld op het infobord (zie foto) neem ik de geschiedenis van deze molen in mijn rugzak mee. De molen draait niet, mijn stappenteller wel, dus doorlopen.

De temperatuur loopt snel op, schaduw is er amper op de dijk en wandelaars zijn er al helemaal nergens te vinden. Ik heb volop de ruimte. De wandeling voert langs drie werken uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een sluis en twee forten. Eén van de forten, “Het Werk aan de Bakkerskil” heeft de vorm van een trapezium en is omgeven door een gracht met brug. Het fort heeft naast zijn historische functie als verdedigingswerk na de Tweede Wereldoorlog ook gediend als gevangenis voor collaborateurs en was geschikt gemaakt als mobilisatieterrein. Na een grondige restauratie heeft het nu een recreatieve functie.

De drie Werkendamse Killen zijn de watergangen waarlangs een groot deel van mijn voetstappen vandaag hun spoor trekken. Naast het “Steurgat” en “Het Bakkerskil” is het vooral de “Bruine Kil” die mij aan de rechterzijde de nodige kilometers zuidwaarts begeleidt. Bruin is hij zeker niet, maar de akkers die grenzen aan mijn pad zien er des te bruiner uit. De droogte doet de grond scheuren en de ingezaaide gewassen laten zich nog maar amper boven het maaiveld uit zien. Een enkele verkenner heeft zijn krachten blijkbaar elders verzameld en staat zeer solistisch zijn omgeving te verkennen.

Misschien dat de kracht die momenteel niet voortkomt uit het natuurlijk noodzakelijke regenwater in dit geval geleverd wordt door het bedrijf dat aan de rand van Werkendam de hulp inroept bij de hogere macht, “Jesus is Lord” etc.

De “Bruine Kil” wordt links geflankeerd door een lange rij wilgen en het gelukkig voor mij gemaaide wandelpad en rechts door de akkers die in de loop van de geschiedenis zijn drooggelegd. De kil, een diep geul of watergang, dient momenteel als redder in nood om de akker te voorzien van het nodige sproeiwater.

Voor Hank in beeld komt heb ik nog de opdracht om zelf het spoor te trekken. Waar de gewassen op de akkers niet uit de bruine aarde tevoorschijn willen komen weet op mijn route het onkruid de doorgang bijna onmogelijk te maken.

Hank, één van de jongste dorpen van het Land van Heusden en Altena, komt achter het laatste bosperceel plots aan de horizon tevoorschijn. Het dorp kon pas gesticht worden in 1679 na de bedijking van de “Nieuwe Dussense of Zuid-Hollandse Polder”. De oorsprong van de naam Hank biedt keuzes. Er zouden ooit vissers zijn blijven “hangen”, vissers lieten hier hun netten te droge “hangen”. Meer aannemelijk is de uitleg dat een hang of hank de naam is voor een doodlopende kil of kreek in de buitengronden langs grote rivieren. Hank is immers in het verleden een vissershaven geweest, waarvan de haven in de dorpskern lag aan het uiteinde van een doodlopende kil nl. de “Postsloot”.

Bij de A16 aangekomen zijn de 20 af te leggen kilometers voltooid. De bus zal me terugbrengen naar Breda. De appelflap van de Werkendamse bakker en mijn lunchpakket zijn op. Thuis vanavond opnieuw een eigen brood bakken voor de komende dagen en vragen of Laetitia net zoveel plezier beleefd heeft aan het maken van meters langs de notenbalken als ik langs de Werkendamse Killen.